Na torre da illa de Toralla, en plena ría de Vigo, aparece o cadáver dun saxofonista. O asasinato, dunha crueldade e sangue frío inusitados, vai ser investigado por Leo Caldas, inspector de policía que busca o seu lugar no mundo e que, ademais do seu traballo na comisaría, intervén nun consultorio radiofónico ao que os cidadáns se achegan coas queixas máis diversas. O seu axudante, Rafael Estévez, é un aragonés destinado na cidade, un elemento estraño en terra hostil cun carácter demasiado impetuoso para os seus novos veciños. O caso desenvolverase entre o ambiente cálido e nocturno dos clubs de jazz e a atmosfera tensa e afectada da alta burguesía viguesa. Novela policial salferida de humor e con grandes doses de suspense, Ollos de auga sitúa ao seu autor na liña de escritores que, coma Andrea Camilleri e Henning Mankell, renovan o xénero negro desde Europa cunha obra na que o interese da narración se ve acrecentado por unha visión crítica da sociedade. Na obra de Domingo Villar conviven certa melancolía coa ledicia da música e o viño branco. Unha historia de misterio zarrapicada de ironía, unha intriga retranqueira, unha novela negra en cores.
Francisco Narla (Lugo, 1978), es escritor y comandante de línea aérea. Ha publicado novela, relatos, poesía, ensayos técnicos y artículos. Como conferenciante, ha participado en diferentes foros, como centros universitarios o programas de radio y televisión. En 2018 gana el I Premio Edhasa de Narrativas Históricas con la obra Laín. El bastardo que se publicará en marzo de 2018. Polifacético donde los haya, entre sus aficiones y filias se encuentran actividades tan dispares como la cocina, la pesca con mosca, los bonsáis o la moda. Comprometido con la defensa de la cultura, ha abanderado proyectos como Lendaria, destinado a recuperar, proteger y divulgar la tradición mágica de su tierra, Galicia. Novelas de Francisco Narla En 2009 publica su primera novela, Los lobos del centeno, reeditada revisada e ilustrada en 2019. En noviembre de 2010 ve la luz su segunda obra de ficción, Caja negra, reeditada en 2015 y traducida a varios idiomas. En 2012 nos sorprendió con Assur, con la que recibe el aplauso del público y conquista las listas de los más vendidos. Y al año siguiente nos presenta Ronin, que le consagró como uno de los más versátiles y talentosos escritores de novela histórica de nuestro país, género que ha continuado en su trabajo más personal: Donde aúllan las colinas, en Laín. El bastardo y en su último libro: Fierro. En 2021 publicó un ambicioso libro de pesca: DE HOMBRES Y RÍOS. Los secretos de la selección española. Trucos, artificiales y técnicas, un homenaje a los ganadores de tres mundiales. En 2022 se espera su nueva novela.
Álvaro Cunqueiro Mora. (Mondoñedo, Galicia, 22 de diciembre de 1911- Vigo, 28 de febrero de 1981). Escritor y cronista, gran conocedor de la gastronomía española.
Estudia Filosofía y Letras en la Universidad de Santiago de Compostela entre 1927 y 1934. En 1929 colabora en varias revistas, como Vallibria y Galiza. Publica su primer libro de poemas, Mar ao Norde, en 1932, seguido por Poemas do sí e non en 1933. Compagina esta actividad con sus colaboraciones (poemas y artículos) en otras revistas y diarios como Céltiga, Descobrimento, y El Compostelano.
Durante la Guerra Civil, y vinculado al nacionalismo conservador del Partido Galeguista, se refugia en Ortigueira, donde trabaja como profesor en el colegio Santa Marta y colabora asiduamente en el semanario de la institución. En 1938 se da de alta en el Registro General de Periodistas y comienza a ser conocido por su trabajo en castellano en las publicaciones Pueblo gallego de Vigo, La voz de España de San Sebastián, y el ABC de Madrid.
Esta actividad como periodista no supone un abandono de la poesía, ya que publica Elegías y canciones en 1940 y también sus conocidas obras de teatro Rogelia en Finisterre (1941), El caballero, la muerte y el diablo y otras dos o tres historias (1945), La balada de las damas del tiempo pasado (1945), y San Gonzalo (1945).
Desde Madrid colabora esporádicamente en revistas literarias como Finisterre y Posío y finalmente decide volver en 1946 a Galicia, donde continúa su labor intelectual y su colaboración con los principales periódicos gallegos.
En 1964 ingresa en la Real Academia Gallega con su discurso Tesouros novos e vellos, una pieza clásica de la literatura gallega contemporánea.
Como escritor gana numerosos premios, entre los que destacan el Premio Nacional de la Crítica y el Premio Nadal, y como periodista, el afamado Premio Conde de Godó.
El día 17 de mayo de 1991 tiene lugar la celebración en su honor de las Letras Galegas. En la actualidad varios premios llevan su nombre, como el Premio Nacional de Periodismo Gastronómico y el Premio Álvaro Cunqueiro para Textos Teatrais.
Branco Amor, Eduardo Modesto. Ourense, 14.IX.1897 – Vigo (Pontevedra), 1. XII.1979. Xornalista, novelista, dramaturgo e poeta. Tras crecer na súa cidade natal baixo a influencia de Vicente Risco e outros membros da Xeración Nós, emigrou a Arxentina en 1919, onde comezou a gañarse a vida traballando nun banco mentres completaba a súa formación de maneira autodidacta. Pronto empezou a desenvolver un intenso labor xornalístico tanto entre a comunidade galega, dirixindo as revistas Céltiga e Terra, o semanario Galicia da Federación de Sociedades Galegas e a revista Galicia do Centro Galego de Buenos Aires, como colaborando na prensa americana (A nación, A hora, etc.) e ocasionalmente na española (A vangarda, Ciudad). En 1929 volveu a España por dous anos como correspondente da nación, o mesmo que en 1933; nesta viaxe estableceu relación con Lorca, Alberti, Cernuda e outros poetas da Xeración do 27. Con Víctor da Serna fundou a revista ilustrada Ciudad. É durante esta estancia cando corrixirá os Seis poemas galegos de Lorca, que aparecen a principios de 1936 e sobre os cales moito se debateu achega do grao de intervención de Branco Amor. De novo en Buenos Aires apoiará activamente a causa republicana, traballará como asesor literario de Emecé e impartirá conferencias e cursos na Facultade de Humanidades de Montevideo e na Universidade de Chile; posteriormente, en 1952, farase cargo da cátedra de Locución do Conservatorio bonaerense. Como poeta, iniciouse en galego cunha obra publicada no seu maior parte antes da Guerra Civil, na que é moi evidente a influencia dos modelos neopopularistas e creacionistas; cultivou tamén a poesía en castelán en Horizonte evadido e En soidade sonora. Tras a guerra, recompilou na súa Cancioneiro a poesía escrita desde 1931, aínda que sen achegar grandes novidades. Como dramaturgo, preocupouse de buscar a dignificación do xénero por medio do popular, pero superando o folklorismo e o costumismo hexemónicos no teatro galego da emigración. De aí nacen as súas Farsas para monicreques (redactadas en castelán desde 1939, publicadas entre 1953 e 1962 e, xa reunidas e autotraducidas, en edición bilingüe en 1973), a súa Teatro pra xente (publicado en 1974 aínda que reúne textos escritos desde 1955) e as súas iniciativas de crear as pequenas compañías Teatro de Cámara A Andrómena (na década dos corenta) e Teatro Popular Galego (1957), inspiradas no modelo da Barraca lorquiana. Proceso en Jacobusland (escrita en 1973 e censurada, non se publicou ata 1980 na revista Pipirijaina) é un esperpento político-xudicial pensado para ser representado por grupos independentes na última fase do franquismo. Sen dúbida, Branco Amor destaca como novelista, creando un persoal universo literario, a cidade de Auria, claro trasunto ficcional do seu Ourense natal, que aparece xa nesa especie de impresionante preámbulo argumental da súa obra posterior que é A catedral e o neno, moi debedora aínda dos modelos realistas decimonónicos. A esmorga será a novela que revolucione o panorama da narrativa galega de posguerra ao concederlle o protagonismo a tres personaxes do proletariado suburbano marxinal, e ao construíla por medio dunha orixinal técnica que a crítica chamou “telefónica” e que só permite oír a voz do protagonista prestando declaración xudicial, mentres que o lector ha de reconstruír a do xuíz a partir desta. Nos relatos de Vos biosbardos explora con gran sensibilidade o mundo da infancia, ao que regresará nos medos, finalista do Premio Nadal. En 1963 instálase definitivamente en Galicia. Xente ao lonxe (publicada baixo censura en 1972 e sen censura en 1976) é un ambicioso intento de novela multiperspectivista pola que circulan cento setenta personaxes que lle permiten debuxar un dinámico cadro da vida social da súa cidade durante a etapa en que o protagonismo transita da infancia á madurez xuvenil. En 1972 sería elixido membro de número da Real Academia Galega. Obras de : Romances galegos, Buenos Aires, Céltiga, 1928; Poema en catro tempos, Buenos Aires, 1931 ( ed. facs., A Coruña, Produccións Culturais Artesa, 2000); Horizonte evadido, Buenos Aires, Viau e Zona, 1936; En soidade amena, Buenos Aires, Resol, 1941; A catedral e o neno, Buenos Aires, Santiago Rueda, 1948; Chile á vista, Santiago de Chile, Pacífico, 1951; Farsas, Buenos Aires, López Negri, 1953; Cancioneiro, Buenos Aires, Galicia, 1956; As boas maneiras, Buenos Aires, Losada, 1956; A esmorga, Buenos Aires, Citania, 1959; Vos biosbardos, Vigo, Galaxia, 1962; Os medos, Barcelona, Destino, 1963; Xente ao lonxe, Vigo, Galaxia, 1972; Farsas para monicreques, Sada, Castro, 1973; Teatro para xente, Vigo, Galaxia, 1974; Poemas galegos, Vigo, Galaxia, 1980; A perigosa aventura de vivir nun pobo: escritos de Branco Amor 1967-1971, Ourense, A Rexión, 1990; Artigos en “A nación”, Vigo, Galaxia, 2004; A ollada do desexo: obra fotográfica 1933-1973, catálogo de exposición, ed. e pról. de C. Lema, epílogo de M. Ledo Andión, Vigo, Galaxia, [2004] (Biblioteca Branco Amor, 5). Bibl.: M. Forcadela, Guía de lectura de “A esmorga”, Vilaboa, Cumio, 1991; G. Allegue, E. Branco Amor, diante dun xuíz ausente, Vigo, Nigra, 1993; X. Carro, A obra literaria de E. Branco Amor, Vigo, Galaxia, 1993; L. Pérez, Branco Amor e vos seus escritos xornalísticos, Vigo, Galaxia, 1993; F. Rodríguez, E. Branco Amor (ou desacougo dá nación negada), Vilaboa, Cumio, 1993; V. Álvarez Ruiz de Ojeda, Conversas con E. Branco Amor, Vigo, Nigra, 1995; P. Rus, A imaxe do mundo en E. Branco Amor. A muller, ou conflito social e vos marxinados, Vigo, A nosa terra, 1997; V. Álvarez Ruiz de Ojeda, “Manuel Azaña e Eduardo Branco Amor. Epistolario inédito (1935-1944)”, en Graal: revista galega de cultura, n.º 163 (2004), páxs. 57-73. Dores Vilavedra Fernández.
O galego-portugués (denominación común usada no ámbito académico para referirse á forma primitiva e medieval do galego) atópase entre as máis conservadoras das linguas románicas. Por exemplo, conserva sen ditongar as vogais latinas (latín PETRA > gal. pedra; latín NOVU > gal. novo), e algúns ditongos do latín tardío ou protorromance que noutras linguas sufriron unha redución (protorromance do oeste *teito, *noite, *primario > gal. teito, noite, primeiro).
Os principais trazos que caracterizan o galego-portugués fronte ás outras linguas hispánicas fixáronse entre os séculos VIII e XII: redución do -LL- e -NN- intervocálicos para –l– e –n-, respectivamente (latín CAPILLU, CANNA > galego cabelo, cana), e caída do -L- e -N- intervocálicos (latín VOLARE, LUNA > galego voar, lúa). Unha característica xenuinamente distintiva do galego-portugués é a nasalización das vogais provocada pola caída do -N- intervocálico: lua, irmão, tẽer, etc.
No século XI o territorio da Gallaecia queda divido en dúas partes: o Reino independente de Portugal e o Reino de Galicia, vinculado á Coroa de León e Castela. Desde esta fragmentación política do dominio lingüístico galego-portugués, o devir das dúas variedades foi pouco a pouco diverxendo. Así, mentres o portugués se converteu na lingua oficial do Reino de Portugal, o galego quedaría relegado a lingua minorizada no seu propio territorio, sometido sempre á presión do castelán. Ao tempo, galego e portugués foron distanciándose tamén nas súas características lingüísticas.
SUMARIO
Fonoloxía e lingua escrita
Morfoloxía
Sintaxe
Contacto co castelán
Bibliografía
Fonoloxía e lingua escrita
O alfabeto galego ten 23 letras (a, b, c, d, e, f, g, h, i, l, m, n, ñ, o, p, q, r, s, t, u, v, x, z) e seis dígrafos (ch, gu, ll, nh, qu, rr). As letras ç, j, k, w e y úsanse só nos estranxeirismos. O til (´) emprégase para marcar a sílaba acentuada nas palabras polisílabas e tamén se usa como diacrítico para distinguir pares de vocábulos que se diferencian entre eles na pronuncia porque unha é tónica e a outra átona (dá, verbo dar / da, prep. de + artigo a) ou porque unha delas ten unha vogal media aberta e a outra ten a correspondente pechada (vés, verbo vir / ves, verbo ver). Na escrita, é e ó representan as vogais medias tanto abertas como pechadas.
Fonemas consonánticos
En moitos falantes galegos dáse a substitución do fonema lateral por un fonema central oclusivo ou africado /dj/, fenómeno que se coñece co nome de “yeísmo”.
Dependendo do dialecto, en lugar do fonema oclusivo velar sonoro /g/ existe un fonema fricativo ou aproximante, con realizaciones xordas ou sonoras localizadas entre o veo do padal e a glote. Na maior parte dos dialectos de Galicia /g/ pronúnciase como fricativa velar xorda [h].
En posición final de palabra, -n (como en un, can, canción) pronúnciase como nasal velar.
Fonemas vocálicos
Táboa de correspondencias fonemas-grafemas
Morfoloxía
Exceptuando os tres pronomes demostrativos de xénero neutro (isto, iso e aquilo), todos os artigos, adxectivos, substantivos e pronomes clasifícanse segundo o xénero como masculinos ou femininos e segundo o número como singulares ou plurais. O plural fórmase engadindo –s ou –es á forma singular, creando nalgunos casos novas formas lexicais: miolo/miolos. Os substantivos masculinos rematan polo xeral en –o e os femininos en –a, como neno/nena, lobo/loba. A oposición de xénero pode indicar nalgúns pares de substantivos diferenzas de sexo, tamaño (o feminino acostuma representar obxectos de maior tamaño ca o masculino) ou forma (poza/pozo, machada/machado). Os substantivos esixen concordancia morfolóxica cos seus modificadores e pronomes referenciais.
Os artigos indefinidos son un, unha (masculino e feminino singular) e uns, unhas (masculino e feminino plural). Os artigos definidos son o, a, os e as. Na fala, despois de palabras acabadas en –r ou –s, estes artigos realízanse normalmente como lo, la, los e las. Por exemplo, combinados coas preposicións por e tras, o resultado é: polo(s), pola(s), tralo(s), trala(s), respectivamente.
O galego ten unha clase de pronomes reflexivos e cinco tipos de pronomes persoais: de suxeito, de obxecto directo, de obxecto indirecto, preposicionais e de compañía. Estes últimos son pronomes de acompañamento, pero debe terse en conta que consigo é reflexivo: así distínguese entre estabamos con el e levaba unha pistola consigo. As seis clases de pronomes teñen formas singulares e plurais para a primeira, segunda e terceira persoas. Hai tamén formas formais e informais: as informais, ti (segunda persoa do singular) e vós (segunda persoa do plural); e as formais, vostede (segunda persoa do singular) e vostedes (segunda persoa do plural). Os pronomes suxeito, os preposicionais e os de compañía son tónicos e úsanse principalmente para enfatizar.
SUXEITO
PREPOSICIONAL
COMPAÑÍA
1 sg.
eu
min
comigo
2
ti
ti
contigo
3
el/ela
el/ela
consigo
1 pl.
nós
nós
connosco
2
vós
vós
convosco
3
eles/elas
eles/elas
consigo
Os pronomes de obxecto directo, obxecto indirecto e os reflexivos son átonos. Nas oracións declarativas afirmativas van enclíticos, unidos ao verbo. Nos demais casos van proclíticos (colocados antes do verbo).
OBXECTO DIRECTO
OBXECTO INDIRECTO
REFLEXIVOS
1 sg.
me
me
me
2
te
che
te
3
o, a
lle
se
1 pl.
nos
nos
nos
2
vos
vos
vos
3
os, as
lles
se
Os verbos en galego (nas súas formas plenas) están formados por unha raíz, unha vogal temática e as desinencias de modo-tempo e número-persoa. Unha forma como andaremos analízase do seguinte xeito: and– (raíz), –a– (1ª conxugación), –re– (futuro de indicativo), –mos (primeira persoa do plural). En galego existen tres conxugacións verbais, que teñen como marca distintiva as súas respectivas vogais temáticas:-a– (andar), –e– (bater) e –i– (partir)[1]. Hai tamén algúns verbos irregulares: caber, dar, dicir, estar, facer, haber, ir, parir, poder, pór, pracer, querer, saber, ser, ter, traer, valer, ver e vir.
Só no indicativo os verbos se conxugan segundo o tempo e o aspecto verbal: presente (ando), pretérito (andei), futuro (andarei), antepretérito (andara), copretérito (andaba), pospretérito (andaría). No modo subxuntivo, os verbos aparecen ou en tempo presente (ande) ou en tempo pasado (andase). O futuro de subxuntivo (andar) emprégase só en textos legais ou moi formais. No galego existen dous tipos de infinitivos, o impersoal e o persoal ou flexionado. O infinitivo conxugado concorda co suxeito na segunda persoa de singular e de plural, e na primeira e terceira de plural. No paradigma verbal do galego existen outras dúas formas verbais impersoais: o xerundio (invariable) e o participio (con flexión de xénero e número). As formas verbais compostas existen só no futuro (hei andar) e no pospretérito (había andar).
Verbo andar
Sintaxe
A sintaxe do galego é a típica das linguas romances do sur. A orde normal das palabras na oración é SVO, situándose os obxectos directos antes dos indirectos (aínda que as regras que rexen a colocación dos pronomes enclíticos son bastante complexas). Os pronomes suxeitos que non están marcados fonicamente ou focalizados atópanse representados morfoloxicamente só polo verbo. Polo xeral, nas oracións declarativas simples os auxiliares preceden ao verbo, os verbos preceden aos seus obxectos e complementos clausais, as preposicións preceden aos seus términos, e nas frases nominais o nome precede aos adxectivos e modificadores clausais (aínda que nalgúns casos o adxectivo precede ao núcleo nominal), mentres que polo xeral os artigos posesivos, demostrativos, numerais e indefinidos preceden ao nome. A inversión de verbo e obxecto prodúcese habitualmente para enfatizar o obxecto.
A voz pasiva, formada polo verbo auxiliar ser e mais o participio do verbo principal, non se usa normalmente en galego, excepto en rexistros formais (documentos legais, xornalísticos ou científicos). No seu lugar, empréganse outras construcións para expresar a idea de pasividade: invértese a orde habitual das palabras (Ese libro lino eu cando era pequeno, esa película rodárona na Coruña), úsase a forma activa do verbo co pronome reflexivo de terceira persoa (Esa película rodouse na Coruña); e existe tamén unha construción impersoal na que se usa a forma activa do verbo en terceira persoa do singular sen suxeito explícito, pero acompañada do pronome se (Véndese viño).
As interrogativas totais fórmanse normalmente invertendo a orde de suxeito e verbo (Veu Antón?). Se queremos enfatizala pode engadírselle unha partícula interrogativa final (Veu Antón ou non?). Nas interrogativas parciais, a partícula interrogativa colócase ao comezo da oración (Cando veu Antón?, Como veu Antón?, Onde está Antón?, Quen é Antón?, Que di Antón?, etc.). Cando se deduce a resposta, sexa negativa ou positiva, pode anticiparse cunha partícula interrogativa final (Veu Antón, non si?, espérase unha resposta positiva; Non veu Antón, a que non?, espérase unha resposta negativa). As respostas positivas exprésanse polo xeral repetindo o verbo, reforzado en ocasións co adverbio si: -Veu Antón? –Veu; -Fostes á festa? –Fomos, si. Para as respostas negativas, úsase o adverbio non.
A negación exprésase habitualmente poñendo o adverbio non antes do verbo: Carme non dixo nada interesante. Como pode verse no exemplo, no galego a «dobre negación» é de regra.
Contacto co castelán
A interferencia do castelán no galego afecta sobre todo ao nivel do léxico, e en menor medida aos niveis da sintaxe, a morfoloxía e a fonética. As interferencias no léxico están ben documentadas xa desde os textos eclesiásticos, legais e literarios medievais. Nun primeiro momento o vocabulario empregado neste tipo de textos foise castelanizando e máis tarde foise introducindo abundante vocabulario do castelán relacionado cos ámbitos da educación, a ciencia, o dereito, a tecnoloxía e os medios de comunicación. Esta interferencia chegou a tal nivel que a miúdo os falantes espontáneos de galego teñen dificultades para recoñecer como galegas algunhas palabras tradicionais e pola contra consideran autenticamente galegas as substitutas castelás. A proximidade lingüística do galego e do castelán facilita a substitución, polo que a desintegración lingüística e a alteración da coherencia e autonomía do galego, xunto coa progresiva asimilación ao castelán, reforza o proceso de substitución (perda de ámbitos de uso e falantes). Na actualidade a substitución léxica está tan avanzada que a castelanización se estende máis alá do vocabulario básico, espallándose desde o campo semántico do corpo humano ás relacións de familia, os nomes dos días da semana e dos meses e a vida doméstica.
No nivel da morfosintaxe, algúns dos fenómenos provocados pola influencia do castelán no galego son: castelanización do xénero das palabras que comparten unha mesma orixe (gal. o leite / cast. la leche > castelanizado gal. a leite); colocación do pronome átono antes do verbo en contextos onde, de acordo coas regras do galego, se colocarían despois (gal. lévote / cast. te llevo > castelanizado gal. te levo); castelanización das formas irregulares dos verbos (gal. souben / cast. supe > castelanizado gal. soupen). estes fenómenos, que están presentes en diferentes niveis na lingua dos falantes espontáneos habituais, temos que engadir outros propios dos castelán-falantes: por exemplo, a elisión do artigo definido antes do adxectivo posesivo (gal. a súa roupa / cast. su ropa >súa roupa) e o uso de formas verbais como había cantado en lugar da forma galega cantara.
Esta semana en galego hemos visto A poesía de Vangarda unha parte da nosa lietatura galega moi interesante:
Caracterización das vangardas
O termo vangarda pertence ao léxico militar, designando a parte do exército máis adiantada, a que baterá primeiro co inimigo, a «primeira liña» de combate. No terreo artístico é, pois, a «primeira liña» da creación, a renovación radical nas formas e contidos para, ao mesmo tempo que se substitúen as tendencias anteriores, enfrontarse co estabelecido, por consideralo obsoleto. Unha das súas características é a actitude provocadora, publicando Manifestos nos que se ataca todo o producido anteriormente, que se desbota por desfasado, ao mesmo tempo que se reivindica o orixinal, o lúdico, desafiando os modelos e valores existentes ata o momento. Aparecen deste xeito os diferentes Ismos (futurismo, dadaísmo, cubismo…), isto é, diversas correntes vangardistas con diferentes fundamentos estéticos, mais cun denominador común:
1. A loita contra as tradicións, procurando a novidade e a liberdade. 2. O carácter experimental e a rapidez con que se suceden unhas propostas tras outras.
Na pintura vai ser o momento da fuxida da arte figurativa, na procura da arte abstracta, suprimindo a personificación. Transmítese tamén agresividade e violencia, violentando as formas e utilizando cores rechamantes. Aparecen os deseños xeométricos e a visión simultánea de varias configuracións dun obxecto. Na literatura, e concretamente na poesía, o texto vai ser construído a través da simultaneidade e xustaposición de imaxes. Rómpese tanto coa estrofa, puntuación e cómputo silábico dos versos como coa sintaxe, alterando por completo a estrutura tradicional das composicións. Aparece o «caligrama» ou poema escrito mediante «imaxes visuais» pretendendo tachar coa lóxica sucesividade do feito escrito ou lido.
Nace en 1909, data en que se publica un Manifesto asinado por Marinetti. Como ben informa o seu nome, trátase dunha exaltación da máquina, da civilización industrial, do «moderno», no que se inclúe a guerra, a violencia, a forza, a velocidade, o desprezo á muller,…. Ademais do seu importante desenvolvemento en Italia, país no que algunhas das súas ideas e autores serán utilizados polo fascismo, tivo un grande auxe en Rusia, lugar no que deu orixe a unha serie de grupos que se enfrontaban á tradición realista do XIX, representada por Tolstoi ou Dostoievski. Entre os autores máis importantes desatacan Vladimir Maiakovski (ruso) e Almada Negreiros (portugués).
A palabra dadá foi usada por primeira vez en 1916, nunha publicación de Zúric titulada Cabaret Voltaire. Con este mesmo nome existía nesa cidade un cabaré no que artistas plásticos e literatos ofrecían diferentes propostas ao público, caracterizadas pola súa radicalidade. O dadaísmo, fundado por Tristán Tzara sen a utilización de ningún Manifesto, é unha corrente nihilista, antirracional, destrutora das bases da sociedade á que se opón violentamente, negando mesmo a idea da autoría e do proceso creativo. É o azar, a casualidade, o que vai producir unha determinada obra artística. De alí que unha das técnicas máis usuais sexa a do collage. Bo exemplo das súas provocacións é a exposición celebrada en 1920 en Colonia, na que entregaban un martelo aos visitantes para destruíren as obras que non lles gustasen.
Nace en 1907, data da obra ‘As señoritas de Avignon’ de Pablo Picasso. Xorde, pois, como estola pictórica, caracterizada pola descomposición da realidade en figuras xeométricas e a representación simultánea de varias perspectivas dun mesmo obxecto. A nivel literario pretende salientar a idea de simultaneidade, dando lugar a unha disposición tipográfica específica baseada nos «Caligramas» de Guillaume Apollinaire, en realidade, poemas que combinan a plástica, o debuxo e a imaxe visual, coa letra escrita.
En 1924André Breton publica o Primeiro Manifesto Surrealista. A súa pretensión é conseguir a escrita automática, o fluxo do subconsciente liberado de todas as presións sociais e culturais. A influencia da psicanálise e das obras de Freud é evidente, e na súa base reside a idea de conseguir mudar a sociedade. Para iso, a escrita debe ser pura, reflectindo unicamente aquilo que pensamos, sen correccións nin rectificacións impostas pola «autocensura» que todas e todos exercemos. Paul Éluard e Antonin Artaud son representantes destacados deste Ismo na Literatura. Noutras artes salientan figuras tan coñecidas como Luis Buñuel ou Salvador Dalí.
O seu principal representante é o poeta chileno Vicente Huidobro, que deixou pegadas na obra de Manuel Antonio. Este Ismo céntrase na reivindicación do poema como pura recreación interior, sen ningunha imitación da realidade, pois no proceso de elaboración «créase» a verdadeira realidade. Debemos compoñer poemas do mesmo xeito que a natureza crea as árbores. Na súa estética destaca o uso da imaxe, non unha imaxe tradicional, senón a imaxe vangardista, irracional, ilóxica, sen relación aparente entre o referente real e o elemento evocado.
É un Ismo propio da literatura española que recolle elementos de diferentes torrentes vangardistas procurando a súa non exclusión. A súa estética está baseada tanto na imaxe como na metáfora.
Este nome emprégase para as obras do século XX que recrean o trobadorismo medieval galego-portugués, aínda que algúns autores non o consideran un movemento de vangarda por non ter presentes as características da poesía vangardista, salvo no caso de Álvaro Cunqueiro que mestura vangardismo e a recreación das cantigas medievais.
por un fonema central oclusivo 
ou africado /dj/, fenómeno que se coñece co nome de “yeísmo”.
Blog Tics 